Hızır orucu, İslam dini ve halk inançları çerçevesinde önemli bir yere sahiptir. Kur'an-ı Kerim'de Kehf Suresi'nin 65 ile 82. ayetleri arasında Hazreti Hızır'dan bahsedilmektedir. Bu ayetlerde Allah-u Teâlâ, Hazreti Hızır'a katından bir rahmet ve ilim verdiğini bildirmektedir.

(Derken kullarımızdan bir kul buldular ki, ona katımızdan bir rahmet, yine ona tarafımızdan bir ilim öğretmiştik.) (Kehf Suresi, 65. Ayet)

Kur'an-ı Kerim'de yer alan her şeyi iman eden Müslümanlar olarak kabul ederiz. Ancak, Hızır Aleyhisselam'ın yaşadığına ve zorda kalanın yardımına koştuğuna inanmak konusunda dikkatli olunmalıdır. Peygamber Efendimiz (S.A.V) zamanında hiçbir sahabe "Bana Hızır uğradı" dememiştir. Hızır Aleyhisselam'ın Hazreti Musa zamanında yaşadığı ve öldüğü yönünde görüş bildiren alimlerin sayısı oldukça fazladır. Bu nedenle, "Kul sıkışmayınca Hızır yetişmez" sözü insanı şirk tehlikesine götürebilir.

Allah-u Teâlâ, Kehf Suresi'nde Hz. Musa ile Hızır arasındaki olayları ayetlerle haber verir. Kur'an Ayetleri dışında Hızır ile ilgili halk arasında anlatılan ve dilden dile dolaşan binlerce hikâye vardır. Bu hikâyeler herkes tarafından kabul edilmeyebilir, ancak Hızır inanışı yüz yıllardan beri özellikle Selçuklular zamanından beri Türkmen ve Kürt Alevilerin ibadetlerinde ve yaşam biçimlerinde önemli bir yere sahiptir. Aleviler, Hızır'ın yaşadığına ve sıkıştıklarında kendilerine yardım edeceğine inanırlar ve bu inanç doğrultusunda Hızır ayında oruç tutarlar.

İnanışa göre, Nuh'un gemisi denizin üzerinde giderken kuvvetli bir fırtına çıkar ve bu fırtına üç gün sürer. Nuh'un gemisindekiler üç gün oruç tutarak dua ederler. Geminin her taraftan su almaya başladığı anda yeşil renkli bir el gemiyi dengeler ve fırtına durur. Bu nedenle Aleviler, Hızır ayında üç gün oruç tutanın dileğinin gerçekleşeceğine, kendilerine Hızır'ın uğrayacağına, bolluk ve bereket getireceğine inanırlar.

Hızır orucu, Hızır ayı olarak da bilinen zamanda, kışın bazı yörelerde ocak sonu ve şubat başlarında üç gün tutulur. Tokat civarında ise yedi gün tutulur. Genellikle Hızır orucu tutarken Anadolu'nun küçük yerleşim yerlerinde insanlar bir araya gelirler ve sazlar çalarak Hızır ile ilgili menkıbeler söylerler. Bu dönemde tıpkı bayramlarda olduğu gibi akraba ziyaretleri yapılır ve küsler barıştırılır.

Hızır orucuna akşam niyet edilir ve sahur etmeden ertesi gün akşam vaktine kadar oruç tutulur. Orucun üçüncü günü buğday taneleri ocakta kavrularak, taş değirmende öğütülür. El değirmeni ile öğütülen bu buğday unu, irmik iriliğinde olur. Bu unu eledikten sonra bir araya toplayarak, bir tepsiye veya temiz bir bez parçasının üzerine dökülür ve hiç dokunmadan bir gece bekletilir. Genç kızlar, genç erkekler ve ev halkı niyet tutarak uyurlar. Sabah kalktıklarında eğer unun üzerinde izler varsa, Hızır'ın uğradığına inanılır ve dua edilir. Kendi aralarında 'gavut' adını verdikleri bu unu akşam pişirip, içine tereyağı dökerek yerler. Ev ev dolaşarak, lokma lokma bütün komşulara dağıtır ve dua ederler. Daha sonra Cem yapan aileler, Pirini çağırır ve kurbanını keser. Maddi durumu kurban kesmeye yetmeyen aileler de Cem yapabilir. Alevi köylerinde Hızır Cem'i yaygındır. Neredeyse bütün köydeki hane halkı Cem yapar. Hızır Cem'i yapmaya herkes banyosunu yapıp temiz ve yeni kıyafetlerini giyerek gelirler. Cem de fazla kalamayacak olanlar Cem'e katılmaz veya götürülmez. Ayrıca Cem'e katılan kadınlar süs ve ziynet eşyası takmazlar, Hakk'ın huzuruna son derece sade ve temiz giderler.