Hutbe duası; cuma namazlarında okunan ve okunması farz olan duaların tümüne verilen isimdir. Öyle ki; cuma namazının farzından önce okunan hutbe duasını duymamış bir kişinin, sonradan yetişip de cuma namazının farzını kılsa bile bu namazı dinen caiz değildir. Hutbe duası ile ilgili farklı mezheplerin imamlarının farklı yorumları bulunsa da ortak görüşte olunan temel noktalar vardır. Bunlar; hutbe duasının cuma namazının farzından önce mutlaka ama mutlaka okunması; cemaate karşı düşünceli olarak hutbe duasının demagoji yapacak derecede uzatılmaması, hutbe duası esnasında az ve öz sözler söylenerek; iyilik, güzellik, vs. faziletlerin cemaatin kalbine aşılanmasıdır. Hutbe duasının nasıl gerçekleştirileceğine gelecek olursak; genel olarak imamın ve müezzinin gerekli yerlerde bazı belirli ayetleri veya duaları okumasından oluştuğunu görürüz:
İlk olarak cuma namazının sünneti kılınır. Daha sonra hutbe duasının ilk kısmında müezzin Peygamber Efendimiz (s.a.v.) ve tüm yakınları için cemaate Fatiha okutur ama öncesinde söylemesi gereken uzunca bir söz vardır. Bunun adı gülbanktır:
"Resul-ü Ekrem ve nebiyy-i muhterem sallallahü teala aleyhi ve sellem efendimizin aziz, pak, münevver, mutahhar ruh-i şeriflerine salavat-ı şerife getirenlerin ahir ve akıbetleri hayrola. Al-i ezvac-ı tahirat evlad-ı rasul, eshab-ı güzin efendilerimizin sair enbiya-i 'izam ve rusuli fihan hazeratının ervah-ı şeriflerine, pirimiz Bilal-i Habeşi (r.a.) efendimizin 'ale'l husus bu caminin banisi ve bugüne kadar içerisinden gelmiş geçmiş imam, müezzin, kayyumlarının ve kaffe-i ehl-i imamın ervahı için, Allah rızası için el-Fatiha.
Fatiha okunduktan sonra ise hutbe duasının devamında müezzin euzu besmele çeker ve Ahzab. Suresi'nın 56. ayetini okur:
"İnneallahe ve melaiketehu yüsallune a'le'n Nebiyy. Ya eyyühe'l lezine amenu sallu aleyhi ve sellimu teslima."
Sonrasında ise müezzin sesli bir şekilde Peygamber Efendimiz (s.a.v)'in ruhuna bir salavat getirir ve hutbe duasının bu kısmı da tamamlanmış olur. Sonrasında da ayağa kalkıp iç ezan okumaya başlar. Bu, cuma namazının ezanıdır. Bu esnada ise imam minberin önüne gelir ve içinden dua eder. Bu dua şu şekildedir:
"Allahümme ifteh aleyna ebvabe rahmetike ve yessir aleyna hazaine fazlike ve keramike ya ekramelekramine ve ya erhamerrahimin."
Daha sonra minberin basamaklarını çıkmaya başlayarak hutbe duasına devam eder. 3. basamakta durur ve şu dua ile devam eder:
"Rabbi'şrahli sadri ve yessir li emri vehdül ukdeten min lisani yefkahu kavli. Rabbi kad ateyteni minelmülki ve allemteni min te'vilil ehadis. Rabbi zidni ilmen ve fehmen, ve elhıkni bissalihin. Vehfezni minesselasini vel eğlali vel enkal. Allahümme salli ala Muhammedin ve ala alihi ve sahbihi ecmain."
Bu duasını da okuduktan sonra minberin basamaklarını çıkmaya devam eder. 7. basamakta tekrar durur ve bu kez şu duayı okur:
Allahümme hazaşşe'nü leyse bişani. Ve hazelmekani leyse bikani. Allahümme yessir li emri, ve tekabbelhü minhi. Ve selamün ala cemiilenbiyai velmürselin."
Bu duayı da içinden okuduktan sonra yüzünü cemaate döner ve 8. basamağa oturur. Müezzinin okumakta olduğu ezanı dinler. Ezan bittikten sonra ayağa kalkar (7. basamakta) ve hutbe duasının asıl kısmı başlar. Hutbe duasını başlarken Hamdele getirilir ve sonrasında aşağıdaki dua okunur:
"Neşhedü enlâ ilâhe illâllahü vahdehü lâ şirîke lehü ve lâ nazira lehü velâ müsâle leh. Ve neşhedü enne seyyidena muhammeden abdühü ve habibühü ve rasülûh. Sallâllahü ‘leyhi ve ‘alâ alihi ve ezvacihi ve eshabihi ve etba‘ih ve hulefa ihir- raşidine'l - mehdiine min ba‘dih ve vüzeraihi'l-kâmiline fi ‘ahdih. Hususam-minhüm ‘alel-eimmeti hulefa rasülillâhi ale't-tahkîk. Ümerai'l-mü'minin hazret-i eba Bekrin ve ‘Umer'a ve Osmane ve ‘Aliy ve ‘alâ bakıyyeti's sahabeti ve't-tâbi‘in. Rıdvanü'llahi te‘alâ ‘aleyhim ecme‘in. Eyyühe'l - mü'minine'l - hazirûn. İttekul-lahe ve etı‘ûn. İnne'l-lâhe me‘allezine't-tekav ve'l-lezinehüm mühsinün."
Bu dua da okunduktan sonra imam "kalle'l-lahü teala fi kitabihi'l kerim." der, euzu besmele çeker ve o günkü hutbe konusuyla ilgili bir ayet okur. Ayet bittikten sonra sadekallahü'l azim der. Sonrasında da Ve kale'n nebiyyü sallallahu 'aleyhi ve sellem diyerek hutbe konusuyla ilgili bir hadis okur. Bu dualar bittikten sonra hutbe duası Türkçe bir vaazla devam eder. Hutbe duasının Türkçe kısmı bittikten sonra imam "Elâ inne ahsene'l-kelâm ve ebleğa'n-nizam. Kemâ kale'l-lahü tebareke ve te‘alâ fi'l-kelâm ve izâ kurie'l-kur'ânü festemi‘ulehü ve ensıtü le‘alleküm türhamün" şeklinde dua okur. Daha sonra ise Türkçe olarak Peygamberimiz (s.a.v)'in ruhuna, tüm ölmüşlerimizin ruhuna, vatanımızın milletimizin sıhhati için, vs. mukaddes konular için dua edilir. Bu duadan sonra da imam içinden bir euzu besmele çeker ve sesli olarak "İnnâllahe ye'mürü bi'l - ‘adli ve'l - ihsâni ve itâi zil-kurba ve yenhâ ‘anil - fahşai ve'l - münkeri ve'l - bağy. Ye‘ızuküm le‘alleküm tezekkerûn" ayetini okur. Böylce hutbe duası bitmiş olur. Hutbe duasının bitiminde imam minberden inerken müezzin kaamet getirmeye başlar ve sonrasında cuma namazının farzı kılınır.
